ایران از نظر جاذبه‌های گردشگری طبیعی جزو ۱۰ کشور برتر جهان است، اما متاسفانه از بازار گردشگری سهم شاخصی ندارد. این درحالی است که از گردشگری به عنوان صنعت سوم جهان نام برده می‌شود و برخی کشورها نظیر اسپانیا از طریق این صنعت امرار معاش می‌کنند. امروزه با صنعتی شدن کشورها و بروز دردهای مختلف در روح و بدن انسان‌ها و روی آوردن به عمل‌های جراحی زیبایی به صورت چشم‌گیر، بحث گردشگری درمانی یکی از بخش‌های روبه رشد صنعت گردشگری در جهان و ایران به شمار می‌آید. با این وجود در کشورمان این دغدغه وجود دارد که آیا این بخش از صنعت گردشگری به شکوفایی می‌رسد یا به‌رغم تشکیلاتی که برای آن در نظر گرفته شده است، فراموش می‌شود؟
برای بررسی گردشگری سلامت در منطقه اورامانات باید علاوه بر شناخت ماهیت و مفهوم گردشگری سلامت و گردشگری درمانی آن را در چهار زیرمجموعه مهم شامل: چشمه‌های آب‌معدنی بل، آب چشمه ریزه؛ طبیعت‌گردی و گردشگری پزشکی مورد بررسی قرار داده و قابلیت‌ها و توانمندی‌های ایران و خاک درمانی منطقه اورامانات شهر نوسود را در هرکدام از این چهار قسمت مورد تحلیل قرار دهد.
با توجه به حجم بالای ورود گردشگران اقلیم کردستان عراق به کشور برای درمان و گذراندن اوقات فراغت، توسعه گردشگری سلامت در استان کردستان می‌تواند به عنوان محرکی کارا در توسعه اقتصادی و اجتماعی استان با توجه به توانمندی‌ها و مزیت های درمانی و گردشگری آن عمل کند. در حالی که وضعیت کنونی استان کردستان، بیشتر نقش گذرگاهی را داشته و گردشگران سلامت اقلیم کردستان عراق از این استان خارج و جذب سایر مقاصد در کشور می شوند. پیشروی توسعه گردشگری سلامت استان به واسطه جذب گردشگران سلامت اقلیم کردستان عراق مشخص شود.
عمده‌ترین اهداف گردشگری سلامت در ایران، ناباروری، دندان‌پزشکی، جراحی قلب، چشم و جراحی پلاستیک، بیماری‌های مرتبط با سرطان، گردشگری در آب‌های شفابخش از مبدا جمهوری آذربایجان، عراق، ترکمنستان، افغانستان، کویت، سوریه، لبنان، بحرین و ترکیه است و ایران طی یک دهه گذشته پیشرفتی ۲۰ تا ۲۵ درصدی در حوزه گردشگری سلامت داشته است.
با ارتقای زیرساخت های گردشگری سلامت در استان سیستان و بلوچستان، می توان امیدوار بود که مردم این مناطق هم بتوانند از توسعه گردشگری سلامت بهره مند شوند. نباید از خاطر برد که می‌توان با تجهیز بیمارستان‌ها و در اختیار قرار دادن امکانات مناسب به ارائه دهندگان خدمات بهداشتی و درمانی، پزشکان بیشتری را به مناطق محروم سیستان و بلوچستان جذب کرد که تحقق این موضوع نیز به توسعه گردشگری سلامت در سیستان و بلوچستان و دسترسی مردمان مناطق محروم به خدمات بهداشتی و درمانی، منجر خواهد شد.
استان گیلان با پیشرفت در شاخص‌هایی همچون امید به زندگی، افزایش تعداد بیمارستان تحت پوشش اعم از دولتی و خصوصی و راه اندازی بخش‌هایی همچون ICU, CCU,C.T.SCAN و MRI توانسته است جایگاه خوبی در زمینه بهداشت و سلامت جامعه کسب کند. در این استان با افزایش امکانات و تجهیزات موجود در کنار حضور پزشکان و کارکنان مجرب تاثیر به سزایی در اهمیت گردشگری سلامت در این استان دارد. مراکز آموزش و درمانی در زمینه های مختلفی همچون جراحی های قلب باز، آنژیوگرافی، آنژیوپلاستی، نازایی، لاپراسکویی، جراحی های مغز و اعصاب، جراحی های سرطان و شیمی درمانی، رادیوتراپی، رشته های فوق تخصصی داخلی و اطفال و … فعال اند.
گردشگری سلامت در منطقه اورامانات
طبیعت زیبای این استان سبب شده است که افراد در کنار انجام کارهای درمانی و گردشگری سلامت در گیلان از طبیعت و هوای منحصر به فرد آن لذت بسیاری را ببرند. در تمام امور درمانی توصیه می‌شود که بیمار از لحاظ روحی و روانی در حالت آرامی قرار بگیرد تا مراحل درمانی راحت تر و بهتر انجام گیرد. میزان آرامش روحی و روانی تاثیر بسیار زیادی را در بهبود شرایط بیمار دارد. طبیعت یکی از ابزارهایی است که می توان به وسیله آن به آرامش رسید و استان گیلان از بابت داشتن مناطق سرسبز و آب و هوایی تمیز و معتدل از ویژگی های خاصی برخوردار است.
وجود قطب پزشکی قوی در شمال کشور، وجود مراکز مجهز و با امکانات، تعرفه های بسیار پایین خدمات پزشکی نسبت به سایر کشورها نیز از دیگر عوامل اصلی رشد گردشگری سلامت در استان گیلان به شمار می آید، البته گردشگری سلامت در گیلان پیشرفت خوبی داشته است. امروزه افراد زیادی از کشورهای اطراف و همسایه برای انجام خدمات پزشکی به ایران می آیند. استان گیلان یکی از استان هایی است که ظرفیت و بستر مناسبی را برای جذب گردشگری پزشکی دارد.
گلستان در برخی از بخش‌های بهداشتی و درمانی از جمله راه‌اندازی کلینیک‌های ویژه و دسترسی مردم به خدمات، جلوتر از متوسط کشوری و استان های دیگر است، کاهش ۶ درصدی هزینه بیمه‌های شهری و ۳ درصدی روستایی، رسیدگی به بیمارستان ها، بهره مندی کامل شهرهای زیر ۲۰ هزار نفر استان از پزشک متخصص، وجود تعداد قابل توجهی متخصص در استان و افزایش ۵۰ درصدی تخت‌ها در بخش درمان را می توان به عنوان بخشی از اقدامات انجام شده در استان گلستان نام برد.
در بخش گردشگری درمانی فقط به جذب گردشگر توجه نمی‌شود بلکه فراتر از آن می‌تواند موقعیت و جایگاه ایران را از نظر علمی، سیاسی ،اجتماعی و منطقه‌ای تقویت کند. در حالی که گردشگری درمانی در بسیاری از کشورها نقش مهمی در ارزآوری دارد و هر ساله ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار درآمد ارزی از طریق گردشگری درمانی عاید کشورهای اروپایی و آمریکا می‌شود، اما در ایران این صنعت جایگاه خود را باز نیافته و گام‌های نخستین را طی می‌کند در حقیقت در سال ۸۲ برای اولین بار گردشگری درمانی در گردشگری ایران از سوی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی مورد توجه قرار گرفت. این در حالی بود که دولت ایران بر اساس برنامه‌ریزی‌های خود باید تا پایان برنامه چهارم توسعه، ۳۰ درصد از نیازهای درمانی و بهداشتی کشور را از طریق صدور کالا، خدمات پزشکی و گردشگری درمانی فراهم می کرد.
شهر تاریخی یزد جدا از جاذبه‌های میراثی و تنوع آب و هوایی خود، شهری مناسب برای گردشگران در حوزه درمانی هم به‌شمار می‌رود. وجود ۵۴۵ پزشک متخصص، ۹۱۵ پزشک عمومی، ۳۰۰ دندان‌پزشک و همچنین ۱۵ بیمارستان دولتی در زمینه ارائه خدمات پزشکی در کشور این استان را در زمره استان‌های شاخص قرار داده است. همین ظرفیت و پتانسیل باعث شده که در طول سال مراکز درمانی استان یزد از گوشه و کنار کشور به خصوص از استان‌های همجوار میزبان هزاران گردشگری باشد که روزانه به این شهر تاریخی سفر می‌کنند. البته در این میان، درمان ناباروری و جراحی قلب متقاضیان خاص خود را برای استان یزد داراست. خیلی‌ها گردشگری درمانی یزد را با مرکز ناباروری یزد می‌شناسند زیرا این مرکز اولین مرکز درمان ناباروری در ایران و خاورمیانه است و بیمارانی حتی از کشورهای دیگر هم به این مرکز برای درمان به یزد سفر می‌کنند.
در سال ۱۳۹۷ بیش از ۲۵۰ بیمار خارجی در ۶ماهه نخست ۱۳۹۷ در مراکز بهداشتی درمانی استان سیستان و بلوچستان پذیرش و مداوا شدند که بیماران از کشور خارجی همسایه برای دریافت خدمات از مراکز درمانی این استان مراجعه کرده‌اند. بیشترین بیماران پذیرش شده این مدت از اتباع کشورهای افغانستان، پاکستان، عمان، قطر و عراق بودند که خدماتی در حوزه چشم پزشکی، زنان و زایمان و کودکان دریافت کردند. با توجه به ظرفیت‌های گردشگری سلامت در سیستان و بلوچستان وقتی زیرساخت های گردشگری سلامت در استان سیستان و بلوچستان ارتقا پیدا کند، این اتفاق در نهایت به نفع مردمان مناطق محروم این استان نیز تمام می‌شود، زیرا در آن صورت دسترسی بیشتری به امکانات بهداشتی و درمانی خواهند داشت.
استان گلستان به دلیل مستعد بودن شرایط آب و هوایی برای مداوای برخی از بیماری‌ها می‌تواند مقصد سرمایه گذاران بسیاری در این بخش بسیار مهم در گردشگری سلامت باشد. دلایل بسیار مهم در توسعه خدمات این بخش در استان گلستان به دلیل شرایط جغرافیایی و جوی مساعد، همسایگی با کشورهای آسیای میانه و وجود نیروی انسانی تحصیل کرده و نخبگان و مشارکت مردم و دولت مقصد خوبی برای توسعه گردشگری سلامت است. زیر ساخت‌ها و برنامه های حوزه سلامت گرگان و گلستان باعث توسعه پایدار در گردشگری سلامت است از جمله توافق های بین المللی، استان گلستان جایگاه خوبی برای ورود سرمایه گذاران در حوزه سلامت و رونق اقتصادی کشور به دلیل همسایگی با کشورهای آسیای میانه و موقعیت جغرافیایی خواهد بود.
وضعیت گردشگری سلامت در برخی استان‌ها
نزدیکی این منطقه به کشورهای آسیای میانه (با کشورهایی همچون آذربایجان، ترکمنستان ، قزاقستان و روسیه دارای مرز آبی و خاکی مشترک است). همین امر استان گیلان را تبدیل به یک فرصت ویژه برای جذب گردشگران سلامت بین المللی از کشورهای همسایه می کند. همچنین وجود چشمه های آب گرم طبیعی در استان گیلان: چشمه‌های آب معدنی ماسوله، چشمه های آب شور لاکان، چشمه چشما گل طالم سه شنبه سنگر، چشمه آب گرم ماستخور منجیل، چشمه‌های آب معدنی سجیران، چشمه آب معدنی علی زاخونی ماسوله، چشمه‌های آب معدنی سنگ رود.
مانع و چالش در قالب عوامل ضعف در وضعیت خدمات و امکانات و نارسایی‌های جاذبه‌های استان در راستای توسعه گردشگری سلامت، نارسایی‌های مدیریتی، ضعف برنامه‌ریزی و عملکردی نهادهای مرتبط با توسعه گردشگری سلامت، ضعف در بازاریابی، آموزش و تبلیغات و نارسایی‌های بعد تقاضا، و نارسایی‌های اقتصادی و اجتماعی محیط عرضه بر توسعه گردشگری سلامت استان کردستان به واسطه جذب گردشگران سلامت اقلیم کردستان عراق اثرگذار هستند. البته توجه به گردشگری سلامت در مناطق مرزی از جمله کشور عراق که بیشترین مراجعان بیمار به استان‌های غربی کشور دارند.
استان مازندران هم با توجه به موقعیت خاص اقلیمی و جغرافیایی خود و با شاخصه‌های طبیعی متمایز در میان استان‌های کشور از جمله آب و هوای بسیار مطبوع در فصل بهار و تابستان، داشتن آب‌های معدنی گرم و سرد، طبیعت بکر و جذاب و محیطی آرام از نظر فرهنگی و اجتماعی به عنوان یکی از استان‌های ویژه در گردشگری سلامت محسوب می‌شود. به علت شرایط خاص از لحاظ زمین‌شناسی در دامنه‌های البرز به ویژه اطراف قله دماوند، آب‌های معدنی با خواص مختلف درمانی وجود دارد که مهمترین مجموعه جذاب آب گرم را پدید آورده است. آب‌های معدنی استان مازندران که در حال حاضر مورد استفاده گردشگران داخلی و ساکنان منطقه‌ای قرار دارد به دو بخش فصلی و غیرفصلی تقسیم می‌شوند. آب‌های گرم معدنی غیر فصلی در حدود ۸۴ درصد از کل را تشکیل می‌دهند که فقط در فصل تابستان و روزهای تعطیل سال مورد استفاده قرار گرفته و تعداد آنها تقریبا ۶۰ مورد است.