قهرمان «آسمان غرب» نشانی از شهید شیرودی ندارد/ سکانس‌هایی پر از آتش و گلوله که فاقد جغرافیا است

در گفت‌وگو با آنا مطرح شد؛

گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری آنا، ونوس بهنود – در سال‌های اخیر تولیدات سینمایی با موضوع جنگ تحمیلی با نگاه تند و تیزتری مواجه بوده و پروژه‌های بسیاری به دلیل کلیشه در ساخت با شکست مواجه شده است. موضوعی که در فیلم «آسمان غرب» نیز لمس می‌شود.

سال گذشته «آسمان غرب» با محور معرفی شهید علی اکبر شیرودی در جشنواره فیلم فجر معرفی شد. نمونه فیلم‌هایی که نتوانسته چهره شهید و قهرمان جنگ را به درستی ترسیم کند، به دلیل شتاب در ساخت، ضعف فیلم‌نامه و انتخاب نادرست بازیگران رو به افزایش است. موضوعی که محور گفت‌وگوی ما با آرش فهیم منتقد سینما شد.

چقدر در سینمای جنگ موفق عمل کردیم و چه زوایایی از جنگ در فیلم‌های ما فعلاً مورد توجه نیست؟

بزرگترین موفقیت اتفاق افتاده در این عرصه، بومی‌سازی ژانر جنگی است. چون جنگ تحمیلی در ایران از یک نبرد نظامی ‌فراتر رفت و به یک فرهنگ خاص و برآمده از شاخص‌های ارزشی و مذهبی ایرانیان تبدیل شد، سینمایی متناسب با آن را هم می‌طلبید که نتیجه‌اش سینمای دفاع مقدس است که با وجود اشتراکاتی با ژانر جنگی اما یک ژانر جدید و متفاوت در سینمای ایران محسوب می‌شود.

خب، فیلم‌های خوبی هم در این ژانر ساخته شده است و برخی از بهترین و محبوب ترین فیلم‌های تاریخ سینمای ما متعلق به ژانر دفاع مقدس است. با این حال، فعالیت سینمای ما در این حوزه بسیار کم است. به ویژه اینکه مسائل اخیر منطقه همچون دفاع از حرم و جنگ با داعش و همچنین موضوعاتی مثل جبهه مقاومت و نبرد با رژیم صهیونیستی در سینمای ما غایب است. موضوع دیگری که در سینمای ما به آن توجه نشده است، قهرمانان بی‌بدیلی است که در دوران دفاع مقدس و همچنین در جریان دفاع از حرم و نبرد با داعشی‌ها ظهور کردند.

البته خوشبختانه در سال‌های اخیر چند فیلم با محوریت این قهرمانان ساخته شده است، ازجمله همین فیلم «آسمان غرب» که با توجه به شهید شیرودی ساخته شده و به نمایش درآمده است. اما همچنان در آغاز راه قرار داریم. ضمن اینکه در دوران دفاع مقدس، غیر از فرمانده‌هان و چهره‌های شاخص، قهرمانان گمنام بسیاری بودند که حماسه‌های کم نظیری را در تاریخ ثبت کردند.

ای کاش فیلمسازان به این قهرمانان کمتر شناخته شده هم توجه کنند. کمبود دیگر در زمینه سینمای دفاع مقدس، پشت صحنه‌ها و زمینه‌ها و علل جنگ تحمیلی است. نسل جدید، نیازمند شناخت عمیقی درباره چرایی رخداد جنگ هشت ساله و دولت‌هایی است که از صدام حمایت کردند تا به ایران حمله کند و یکی از جاهایی که باید در این زمینه روشنگری کند، سینما است.

چرا در سینمای جنگ اغلب کارگردان‌های ما به کلیشه و طرح غیرواقعی موضوع متهم می‌شوند؟ آیا ضعف فیلم‌نامه داریم یا مشاوره و مطالعه؟

بله یک از دلایل اصلی، ضعف در روایتگری و فیلمنامه است؛ این یک ضعف عمومی ‌در سینمای ماست و اغلب آثار سینمایی، از فقر در فیلمنامه رنج می‌برند. دلیل دیگر هم ضعف شناخت و مطالعه و پژوهش عمیق در این زمینه است. با توجه به اینکه در سال‌های اخیر کتاب‌های خوب، به ویژه در زمینه پژوهشی و خاطرات درباره دفاع مقدس منتشر شده، فیلمنامه‌نویس‌ها و کارگردان‌های سینمای دفاع مقدس باید بیشتر سراغ این کتاب‌ها بروند.

متأسفانه اغلب سینماگران ما مراجعه چندانی به این کتاب‌ها ندارند و نتیجه‌اش خلق آثاری است که دچار مشکلات عدیده‌ای هستند.

در فیلم‌برداری، موسیقی فیلم، انتخاب بازیگر و روایت داستان در سینمای جنگ چه خطاهایی داریم؟

اغلب تصویربرداری و موسیقی در فیلم‌های اخیر جنگی، درخدمت داستان نیست. به همین دلیل هم حرکت دوربین به شدت محسوس است. یکی از ویژگی‌های تصویربرداری و موسیقی خوب در یک فیلم این است که حس نشود و آنقدر با فیلم تناسب داشته باشد که محسوس نباشد. اما در خیلی از فیلم‌های اخیر در حوزه سینمای جنگ، دوربین به شدت حرکت می‌کند و التهاب تصنعی و غیرواقعی ایجاد می‌کند.

همچنین مشکل روایت در این فیلم‌ها این است که فاقد انسجام است. به تبع ضعف فیلمنامه، داستان‌گویی هم در این فیلم‌ها ضعیف است. بازیگرها نیز اغلب به واسطه شهرت انتخاب می‌شوند و به این توجه نمی‌شود که آیا بازیگر انتخاب شده، توان آن را دارد تا شخصیت یک شهید را نمایش دهد یا خیر!

آسمان غرب با هدف معرفی شهید شیرودی ساخته شد.آیا این معرفی به درستی انجام شده است؟

خیر! ما در این فیلم فقط یک شخصیت نظامی‌ را می‌بینیم که غیر از اسم، نشان دیگری از شهید شیرودی ندارد. شهید علی اکبر شیرودی یکی از خلبانان تیزپرواز و کم نظیر تاریخ جنگ‌های معاصر جهان بود و عملیات‌های بزرگی را در آسمان برگزار کرد. اما در این فیلم، تصویری از این تبحر و ویژگی‌های خاص آن خلبان نمی‌بینیم.

همچنین شهید شیرودی از نظر معنوی یک شخصیت ممتاز و بزرگ بود و از ویژگی‌های عارفانه و مذهبی زیبایی برخوردار بود. طوری که رهبر انقلاب در ستایش از این ویژگی فرمودند که برای نماز به شیرودی اقتدا کرده بودند. این جنبه شهید شیرودی نیز در «آسمان غرب» بسیار کمرنگ است.

البته کارگردان فیلم نیز در یک مصاحبه تصریح کرده که اصلاً موضوع این فیلم، عملیاتی است که به آن پرداخته شده است و شهید شیرودی هم در آن حضور داشته و هدف اصلی، پرداختن به شیرودی نبوده. اما به هر حال، حتی اگر قرار باشد یک سکانس هم از یک شخصیت بزرگ تاریخی مثل شیرودی به نمایش دربیاید، باید ویژگی بارز وی را بازنمایی کند.

گروهی بر این باورند انتخاب بازیگر در سینمای ایران غیرتخصصی و صرفاً تجاری است؟ نظر شما در این خصوص چیست و آیا در آسمان غرب این مشکل را دیدید؟

بله دقیقاً این مشکل وجود دارد. بیشتر به شهرت بازیگرها توجه می‌شود تا تناسب آن‌ها با نقشی که قرار است ایفا کنند. تجربه نشان داده که انتخاب سلبریتی‌ها برا ایفای نقش شهدا، نتیجه مثبت در پی ندارد. چون ناخودآگاه، چهره، صدا، نقش‌ها و بازی‌های قبلی آن‌ها بر نقش جدیدی که ایفا می‌کنند، غالب می‌شود. اما اگر بازگر نقش یک شهید یا اسوه تاریخی، بازیگر غیرمشهور یا حداقل غیرسلبریتی باشد، آن نقش باورپذیرتر می‌گردد.

به طور مثال، در همین فیلم «آسمان غرب» ما بیش از آنکه شهید شیرودی را ببینیم و حس کنیم، میلاد کی مرام را تماشا می‌کنیم. اما یکی از دلائل موفقیت فیلمی ‌مثل «ایستاده در غبار» این بود که بازیگر نقش متوسلیان در این فیلم (هادی حجازی‌فر) در آن زمان شناخته شده نبود و ما سابقه چندانی از او در ذهن نداشتیم، بنابراین راحت‌تر می‌توانستیم او را به عنوان متوسلیان بپذیریم.

در فیلم «منصور» هم بازیگر نقش شهید ستاری (محسن قصابیان) برای مخاطبان آن فیلم، فاقد ذهنیت قبلی بود و به دل می‌نشست. اما در خیلی موارد دیگر، انتخاب بازیگر نقش سرداران شهید، چندان مناسب نبوده. الان هم شنیده شده بناست نوید محمدزاده نقش شهید همت را در یک فیلم ایفا کند. این هم یک اشتباه است نه از آن جهت که محمدزاده مشکل دارد، نه! بلکه از این نظر که چون کاراکتر نوید محمدزاده برای تماشاگر جا افتاده است، این شخصیت در فیلم غالب خواهد بود و ما درکی از شهید ابراهم همت نخواهیم یافت.

آسمان غرب برنده جایزه فیلم نگاه ملی شده است. این انتخاب را به جا می‌دانید؟

از این نظر که فیلم، به یک حماسه می‌پردازد و بخشی از توانمندی‌های نیروهای مسلح کشور را نماش می‌دهد و شهدایی چون شیرودی، همدانی و ادبیان در آن حضور داشتند، شایسته این جایزه است.

در این فیلم طرح روایت داستان زندگی شهید و صحنه‌های جنگ را چقدر موفق می‌دانید؟

همان طور که عرض کردم، روایت داستان شهید شیرودی در فیلم «آسمان غرب» بسیار ضعیف است و تقریباً به واسطه فیلم، شناخت چندانی از آن شهید ایجاد نمی‌شود. درباره صحنه‌های جنگی نیز از دو جنبه باید نظر داد؛ اول اینکه «آسمان غرب» دارای صحنه‌های اکشن و جلوه‌های ویژه جذاب و قدرتمندی است. این فیلم را به همه افرادی که به اکشن و صحنه‌های پر از انفجار و آتش علاقه‌مند هستند می‌توان پیشنهاد داد. اما صحنه‌های جنگی «آسمان غرب» فاقد جغرافیا است. یعنی جبهه وضعیت مبهم و مغشوشی دارد و دو طرف نبرد، گم و ناپیدا هستند و به اصطلاح، مشخص نیست کی به کی است!

کدام فیلم تاریخ سینمای جنگ ایران را برای دیدن توصیه می‌کنید و چرا؟

در میان آثار اخیر «موقعیت مهدی» قابل توصیه است. چون این فیلم و از آن بهتر و کامل‌تر، نسخه سریالی‌اش با عنوان «عاشورا» در مسیر آثاری مثل «دیده بان» و «مهاجر» بیش از آنکه به سخت افزار و جنگ افزار توجه کند، به نرم افزار و جوهر دفاع مقدس (عشق به حق و حقیقت و عرفان عملی و فدا شدن در راه هدف) را ترسیم کرده است.