معین الضعفا
۲- مسجد بالاسر؛ قدیمیترین مسجد حرم امام رضا (ع)
دارالسعاده، دارالسلام، دارالسرور، دارالعزه، شیخ طوسی، دارالذکر، دارالزهد، شیخ بهاء الدین، دارالعباده، دارالاخلاص، دارالولایه، دارالرحمه، دارالحکمه، دارالکرامه و شیخ حر عاملی از دیگر رواق های حرم مطهر رضوی به شمار می روند.
همچنین غبارروبی داخل ضریح نیز در چندین نوبت در سال با عطر و گلاب توسط اشخاص شاخص نظام طی آیینی خاص انجام می شود.
صفه شرقی این مسجد به حرم مطهر رضوی متصل شده که زائران پس از طواف و زیارت از طریق آن به مسجد بالاسر وارد می شوند و دو رکعت نماز زیارت بجا می آورند.
در مرکز صحن قدس نیز سقاخانه بسیار زیبایی با نمای بیت المقدس با گنبدی طلایی و نقش و نگار اسلامی قرار دارد که ابعاد آن یک هشتم ابعاد اصلی قبه الصخره در بیت المقدس است.
کتابخانه آستان قدس رضوی که در صحن جمهوری اسلامی حرم مطهر رضوی واقع شده از غنی ترین کتابخانه های جهان اسلام است و بر اساس اطلاعاتی که توسط یکی از موسسات پژوهشی آمریکا منتشر شده، این کتابخانه در ردیف ۲۰ کتابخانه ای قرار گرفته که سبب تغییر جهان شده است.
۹- تاریخیترین صحنهای حرم مطهر
بقعه مبارکه
نامهای حرم امام رضا (ع)
رواق دارالاجابه در غرب سرداب مطهر و بالای سر حضرت و رواق دارالهدایه بین مدرسه دو در و صحن جمهوری اسلامی قرار دارند که هر دو محل عبادت خانواده ها می باشند و گاهی نیز پذیرایی از اردوهای زیارتی و فرهنگی در آنها انجام می شود.
روضه منوره و مساجد اطراف آن
نقاره خانه
روضه منوره
آرامگاه فضل بن حسن طبرسی مشهور به شیخ طبرسی در قسمت شمالی حرم مطهر قرار دارد. بد نیست بدانید که لقب شیخ طبرسی امینالاسلام است.
اولین گنبد طلای حرم مطهر امام رضا (ع) در صحن بیرونی آن قرار داشته و دارای دو پوشش است. پوشش اول آن، گنبدخانه حرم بوده که به آن قبه میگویند و پوشش دوم که بر فراز آن قرار دارد، گنبد نام گرفته است.
کبوتران حرم همواره بر روی سقف گنبدی این سقاخانه می نشینند.
در سال ۵۱۵ قمری، امیرعمادالدوله حرم مطهر را مرمت کرد و در اوایل سده ششم قمری هم دختر خواهرزاده سلطان سنجر، آزارههای حرم را با بهترین کاشی به نام سنجری تزیین کرد. جالب است بدانید که هنوز هم این کاشیکاریها در حرم وجود دارند.
هم اکنون حدود هفت هزار شی ء موزه ای با قدمت دیرین در آن نگهداری می شود.
دیدن حرم امام رضا (ع) درست از پنجره هتل یا اقامتگاه لذت خاصی دارد که همیشه در ذهنتان نقض خواهد بست. اگر قصد سفر به مشهد را دارید
سقاخانه ها
رواق گنبد الله وردیخان که یکی از رجال خوشنام عصر صفویه بود، در شمال شرقی حرم مطهر رضوی ساخته شده که به عنوان محل عبادت مردان می باشد.
اولین سنگ مزار علی بن موسیالرضا در سده ششم قمری ساخته شد و از جنس مرمر است. ابعاد این سنگ مزار به طول ۴۰ و عرض ۳۰ سانتیمتر بوده و به دلیل قدمتی که دارد، بسیار با ارزش است. جالب است بدانید تاریخ ولادت و شهادت هشتمین اختر تابناک امامت با خط کوفی بر روی این سنگ حک شده و هماکنون در موزه حرم از آن نگهداری میشود.
حمله مغولان به ایران و پیشروی آنها تا خراسان یکی از مهمترین حوادث تاریخ ایران است. مغولان در سال ۶۱۸ قمری به شهر طوس حمله کرده و مردم را به قتل رساندند. سپس وارد شهر مشهد شده و مردم این شهر را هم کشتند.
نقاره خانه از بناهای قدیمی حرم مطهر است که در روی سردر شرقی صحن انقلاب اسلامی (عتیق) قرار دارد و در طول سال نیز به غیر از دو ماه محرم و صفر و ایام سوگواری، در هر شبانه روز، دو نوبت یکی نزدیک طلوع و دیگری نزدیک غروب آفتاب نقاره توسط نقاره زنان نواخته می شود.
آرامگاه شیخ المحدثین محمد بن حسن معروف به شیخ حر عاملی در شمال شرقی صحن انقلاب اسلامی قرار دارد و از دانشمندان شیعه است. جالب است بدانید کتاب مشهور وسائلالشیعه مربوط به این دانشمند بزرگ است.
قبله هفتم
رواق گنبد حاتم خانی توسط حاتم بیک اردوبادی در عهد صفویه ساخته شده و در شرق روضه منوره قرار دارد و که هم اکنون محل عبادت مردان است.
حقایقی جالب درباره حرم مطهر امام رضا (ع)
گنبد در سال ۱۰۱۰ه.ق (پس از حمله وغارت ازبک ها)، سال ۱۰۸۶ه.ق (دو سال پس از زلزله)و سال ۱۲۹۱ه.ش (پس از جسارت روسیه تزاری در به توپ بستن حرم ) مورد مرمت واقع گردید. سرانجام بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، در سال ۱۳۵۸ خشت های طلای قدیمی گنبد که به علت کمی ضخامت و ساییدگی، بد نما شده بود برچیده شد و با خشت هایی با ضخامت چهار برابر قبل به روش الکترولیز، طلا کاری شد.
۱۵- حادثه تروریستی حرم امام رضا (ع)
در کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی حدود ۱۲ هزار و ۴۰۰ نسخه کتابهای خطی، چاپ سنگی و چاپی در پیرامون امام رضا (ع) وجود دارد که قدمت برخی از آنها به ۱۲ قرن میرسد. این کتابها قدمت بالایی داشته و بسیار ارزشمند هستند. قدمت ۱۲۰۰ ساله برخی از کتابهای موجود در این موزه از اسرار حرم امام رضا (ع) به شمار میرود.
۱۱- کتابخانهای با محتوای ۱۲ قرنی
این گنبد در ابتدا با آجرهای زرد رنگ ایرانی ساخته و پس از آن با کاشی تزیین شد، سپس شاه طهماسب صفوی در سال ۹۳۲ هجری قمری، بدون آنکه تغییری در اصل بنا ایجاد کند، آن را با خشت هایی از جنس طلا ساخت. جالب است بدانید که این گنبد بیش از ۲ قرن قدمت دارد.
در بخش جنوبی صحن انقلاب اسلامی، پنجره فولاد امام رضا (ع) قرار دارد که از فولاد و برنز ساخته شده است. مقبره مشاهیر و بزرگان و سقاخانه معروف نادری هم در این صحن قرار دارند. بد نیست بدانید که صحنهای جمهوری اسلامی و قدس پس از انقلاب (سال ۱۳۵۷) در حرم بنا نهاده شدند.
حال که این ۱۵ عجایب جذاب را مطالعه کردید، نکاتی دیگری وجود دارد که بهتر است بدانید.
ارض اقدس
به گزارش خبرنگار فرهنگی ایرنا، همه به خوبی میدانند که قطب مذهبی ایران، استان خراسان رضوی است. حرم امام هشتم ما شیعیان در استان خراسان رضوی و در شهر مشهد واقع شده است و هر ساله مسلمانان زیادی از سراسر جهان برای زیارت به ایران سفر میکنند. حرم امام رضا (ع) همیشه پر از سوالهای تاریخی بوده است که شاید خیلیها از آن چیزی نمیدانند؛ حرم امام رضا علاوه بر صحنها، رواقها و معماریهای پر راز و رمز، عجایب بسیاری نیز دارد که در ادامه به معرفی آنها خواهیم پرداخت:
مراسم عقد زوجین نیز در این رواق انجام می گیرد.
۱۰- منارهها و گلدستهها
شیخ بهایی
لازم به ذکر است که در اوایل سده هفتم قمری هم آزارههای حرم با کاشیهای ممتاز مورد تزیین قرار گرفت و در همان زمان دو محراب برای حرم ساخته شد که هماکنون در موزه آستان قدس رضوی قرار دارند.
سایر صحن های حرم رضوی شامل صحن آزادی، صحن انقلاب، صحن جمهوری اسلامی، صحن قدس، صحن غدیر، صحن کوثر، صحن هدایت و صحن امام خمینی (ره) هستند.
رواق دارالمرحمه نیز که دو سال از عمر آن می گذرد هفت هزار و ۶۰۰ مترمربع زیربنا و در طبقه زیرین رواق امام خمینی (ره) قرار دارد که هنر آیینه کاری در آن بسیار باشکوه است و اغلب محل عبادت بانوان و خانواده هاست.
موزه های آستان قدس رضوی روزانه پذیرای بیش از ۵۰ نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی است.
عتبه عالیه
۱۲- اولین مرمتکاری و کاشیکاریهای حرم مطهر
آزارههای این مسجد کهن از سنگ مرمر ساخته شده و دیوار و سقف آن، کاشیکاری بسیار زیبایی دارد. مسجد بالاسر در سمت غرب ضریح مطهر حضرت امام رضا (ع) قرار گرفته است.
پس از فرسوده شدن اولین ضریح حرم، در سال ۱۱۶۰ هجری قمری نوه نادرشاه افشار به نام شاهرخ میرزا یک ضریح از جنس یاقوت و زمرد به نام نگیننشان به حرم هدیه کرد. ضریح دوم امام هشتم هماکنون در زیر ضریح چهارم حضرت و در سرداب قرار دارد.
یکی دیگر از مساجد قدیمی و زیبای حرم امام رضا (ع)، مسجد گوهرشاد است. این مسجد از بناهای دوران تیموری در سده نهم هجری بوده و نام آن از نام همسر شاهرخ تیموری (گوهرشاد بیگم) گرفته شده است. مسجد گوهرشاد در صحن جنوبی حرم واقع شده و ساخت آن ۱۲ سال طول کشید.
۷- رواق های حرم امام رضا(ع)
رواق دارالشرف در شمال غربی روضه منوره و رواق دارالضیافه در زاویه بین دو صحن انقلاب اسلامی و آزادی واقع شده و محل عبادت بانوان می باشد.
شیخ طبرسی
۱- اولین و با ارزشترین سنگ مزار امام رضا (ع)
رواق امام خمینی (ره) یا همان صحن سابق امام خمینی (ره) در مجاورت مسجد گوهرشاد واقع شده و مرکز برپایی مراسم مذهبی است که رهبر معظم انقلاب سخنرانی های نوروزی خود را در این رواق انجام می دهند.
این همان گنبدی است که بالغ بر ۹۰۰ سال از بنای آن میگذرد. گنبد از نظر ساختمان و ارتفاع در نهایت زیبایی و هنرمندی طراحی شده و دارای دو پوشش است.
حرم مقدس امام رضا (ع) ۱۴ نام دارد که در اینجا به آنها اشاره خواهیم کرد:
رواق توحیدخانه توسط مرحوم ملامحسن فیض کاشانی در شمال حرم مطهر و رواق دارالفیض در پشت سر مبارک حضرت امام رضا (ع) واقع شده است.
حرم مطهر رضوی از زوایایی دیگر
روضه منوره تاریخی ترین بنای حوزه حرم مطهر رضوی است که محل دفن حضرت امام رضا (ع) می باشد و ضریح مطهر در آن قرار دارد.
پایه ها و سقف ضریح مطهر از آهن و فولاد و چوب گردوست و در اطراف آن که پنجمین ضریح حرم رضوی از دوره صفویه تاکنون است، ۱۴ دهانه به نشانه ۱۴ معصوم، کتابت آسمانی حسنی، هشت لچکی به نشانه شمس الشموس، گلهای پنج و هشت پر و خاتم کاری های هنرمندانه بر روی این ضریح به چشم می خورد.
مقبره شیخ بهاءالدین عاملی معروف به شیخ بهایی در ضلع شمالی صحن امام خمینی (ره) واقع شده و مساحت بنای رواق آن حدود ۱۰۲ مترمربع است.
رهبر معظم انقلاب با اهدای ۱۴ میلیون و ۷۴۰ جلد کتاب خطی، عکسی و چاپ سنگی، بزرگترین اهدا کننده کتاب به کتابخانه آستان قدس رضوی هستند.
مشخصات گنبد طلایی بارگاه منور رضوی
امام رضا (ع) در سال ۲۰۳ (در برخی روایات تاریخ به شهادت رسیدن امام رضا ۲۰۲ هجری قمری آمده است) هجری قمری در طوس به شهادت رسیدند و بدن مطهر آن امام را در باغ حمید بن قحطبه و در کنار قبر هارون الرشید به خاک سپردند. در حقیقت نخستین بنای حرم مطهر همان بقعه هارون الرشید بود و پس از آن طوس به مشهدالرضا تغییر نام پیدا کرد.
رواق ها
۳- مساحت یک میلیون متری حرم امام رضا (ع)
سومین سنگ مزار امام هشتم شیعیان هم دارای ابعادی به طول ۲.۲۰ و عرض ۱.۱۰ بوده که در طبقه همکف حرم وجود دارد. رنگ این سنگ مزار، سبز چمنی بوده و آن را همزمان با نصب ضریح پنجم حضرت در سال ۱۳۷۹ در حرم قرار دادند.
شیخ حرعاملی
تمام هفت هزار شیء به نمایش درآمده در موزه های آستان قدس دارای شناسنامه علمی می باشند و اطلاعات آنها نیز به صورت الکترونیکی و کاغذی آرشیو شده است.
مرقد منور
همانطور که گفته شد حرم مطهر رضوی دارای ۹ صحن بوده که تاریخیترین آنها صحنهای انقلاب و آزادی هستند، البته صحن انقلاب اسلامی، قدیمیترین و باشکوهترین صحن حرم رضوی است.
سه آرامگاه مهم به نامهای شیخ طبرسی، شیخ بهایی و شیخ حر عاملی در حرم رضوی وجود دارد که در ادامه بیشتر راجع به آنها توضیح خواهیم داد.
مسجد بالاسر بعد از روضه منوره تاریخی ترین بنای حرم مطهر به شمار می رود، این مسجد کوچک در بالای سر حضرت بین ضریح مطهر و رواق دارالسیاده قرار دارد و دارای سه صفه شرقی، غربی و شمالی مزین به کتیبه های کاشی شده است.
سقاخانه صحن جمهوری اسلامی ساختار هشت ضعلی با گنبدی آبی رنگ است که سیستم آب دهی آن مجهز به چشم الکترونیکی می باشد.
دومین سنگ مزار امام رضا (ع) از جنس سنگ سفید مرمر آهکی بوده و ابعاد آن ۶۰ در ۴۰ سانتی متر است. این سنگ هماکنون بر روی مزار موجود در سرداب قرار گرفته است.
سقاخانه نادری در وسط صحن انقلاب اسلامی قرار دارد که بین سالهای ۱۱۴۴ تا ۱۱۴۵هجری قمری ساخته شده و ساختار هشت ضلعی بسیار زیبا با گنبدی طلایی دارد به طوری که گفته می شود سنگاب مرمر آن به دستور نادرشاه افشار از هرات به مشهد آورده شده و یکی از نمونه های زیبای سنگ تراشی است.
مضجع شریف
هم اکنون ۳۱ رواق که اماکن سرپوشیده اطراف روضه منوره می باشند در حرم مطهر رضوی وجود دارد که ۱۰ رواق آن پس از انقلاب اسلامی بوجود آمده و بیشتر آنها با معماری اسلامی و هنر آیینه کاری در سقف، در و دیوارها ساخته و تزئین شده است.
آستان ملائک
روضه رضویه
بر اساس آمار موجود میزان نمایش تعداد اشیاء موزه ای پس از انقلاب اسلامی در موزه های آستان قدس افزایش ۳۵ برابری و شمار گنجینه ها افزایش ۱۶ برابری داشته است.
امام رضا (ع) هر ساله میزبان زائرین بسیاری از سراسر ایران و جهان است و نذورات بسیاری در این مکان مقدس جمع میشود که بیشتر آن صرف گسترش حرم خواهد شد. یکی از حقایق جالب درباره حرم امام هشتم این است که حدود ۲۸ هزار لامپ در این مکان مقدس روشن است و علاوه بر آن ۶۰۰۰ لوستر هم در ابعاد و قدمتهای مختلف مورد استفاده قرار میگیرد.
۴- نخستین بنای حرم مطهر
در اعیاد مذهبی نیز علاوه بر نوبت های معمول، یک ساعت بعد از غروب و یک ساعت بعد از طلوع آفتاب دو یا سه نوبت نقاره نواخته می شود و همچنین در ماه رمضان دو ساعت مانده به اذان صبح و بعد از اتمام مناجات موذنان نقاره سحر و یک ربع قبل از غروب نقاره افطار نواخته می گردد.
هم اکنون سه میلیون و ۶۰۰ هزار جلد کتاب چاپی در کتابخانه مرکزی، هفت میلیون منبع مطالعاتی در کتابخانه دیجیتال، بیش از ۹۷ هزار نسخه قرآن و کتاب خطی در گنجینه مخطوطات آستان قدس رضوی وجود دارد.